Kỳ 2: Tầm vóc Athens

Thứ Năm, 01-10-2020 15:36

Từ một thành bang đã vắt qua bề dầy mấy nghìn năm lịch sử tới một thành phố toàn cầu (global city) của ngày nay. Từ một trung tâm của những thành tựu văn hoá nghệ thuật, khoa học và triết học phát triển cực thịnh thời cổ đại tới một đô thị quốc tế (cosmopolis) sôi động, trẻ trung ở thế kỷ XXI. Athens đã đi qua một quãng đường rất dài, đã ấn định những dấu mốc vàng son lộng lẫy trong dòng chảy lịch sử nhân loại để trở thành “cái nôi của nền văn minh phương Tây”. Nói như F.Engels, “nếu không có cơ sở văn minh Hy Lạp thì cũng không có châu Âu hiện đại”. 

Athens là nơi Platon, Socrates và Aristoteles - ba triết gia trụ cột của nền văn minh Hy Lạp khai sáng những ý tưởng về nền dân chủ; nơi Epicurus trầm ngâm lý giải về hạnh phúc.

Athens cũng là nơi Sophocles khai sinh những vở bi kịch; nơi “cha đẻ của nền sử học phương Tây” Herodotus viết những trang sử đầu tiên; nơi những bộ óc thiên tài như Thales, Pythagoras, Euclid, Archimede, Ptôlémée, Hippocrate… đặt viên gạch nền móng trong các lĩnh vực toán học, thiên văn học, y học… Và từ gần ba nghìn năm trước tại thành bang hùng mạnh này, văn hoá nghệ thuật vươn mình chiếm lĩnh những đỉnh cao rực rỡ mà các thế hệ đi sau phải nghiêng mình kính nể.       

Là một trong số rất ít những đô thị cổ xưa nhất thế giới, thủ đô của Hy Lạp hôm nay mang đậm dáng dấp của một viện bảo tàng ngoài trời có quy mô khổng lồ, nói không ngoa là lớn nhất thế giới. Bởi tuy chỉ có diện tích 39km2, nhưng nếu xét về khu đô thị (urban area), Athens trải rộng tới 412 km2 với hơn bốn triệu cư dân sinh sống. Số lượng khổng lồ hiện vật, thay vì bất động sau những tủ kính hay bức tường sẽ tưng bừng chào đón du khách trên từng nẻo đường. Athens giống như thỏi nam châm tỏa ra lực hút khó cưỡng với cả chục triệu du khách quốc tế chọn nơi này làm điểm đến mỗi năm nhờ thế.

 Sải bước trên những con đường lát gạch nhuốm màu rêu phong của Athens hôm nay, du khách sẽ có cảm giác được quay ngược cỗ máy thời gian để thực hiện chuyến du hành về với quá khứ, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng của cụm từ này.

Chỉ tới Athens, bạn mới có thể thoải mái chiêm ngưỡng những di tích khảo cổ phát lộ ở mọi nơi và tại những địa điểm bất ngờ nhất, từ trên đường phố đến trong ngõ ngách, từ ngay giữa tiền sảnh mênh mông của một khách sạn năm sao đến không gian ấm cúng của một quán cà phê nho nhỏ.

Thật thú vị khi phát hiện Athens có cách thức gìn giữ và bảo tồn những hạt vàng quá khứ vô cùng đặc biệt. Trong quá trình phát triển để hình thành diện mạo của một đại đô thị tầm vóc quốc tế như ngày nay, đào xới nền móng ban đầu của bất kỳ công trình nào cũng đều đụng phải những trụ cột khổng lồ, những miệng giếng tròn xoe, những mảng phù điêu tạo tác tinh xảo, những mảnh tượng vỡ nằm lăn lóc khắp nơi.

Thay vì khoanh vùng, che chắn hoặc dừng thi công để bảo tồn như cách nhiều quốc gia vẫn làm, người Athens chọn cách che phủ một lớp kính cường lực trong suốt rất dày lên phía trên hố khảo cổ và tiếp tục xây dựng bình thường. Một cách xử lý cực kỳ thông minh, khi bề mặt công trình bên trên sẽ trở thành lớp áp bảo vệ hữu hiệu cho những di vật nghìn năm tuổi phía dưới. Và những người đam mê khám phá nền văn minh kỳ vĩ bậc nhất thời cổ đại có cơ hội dễ dàng bóc tách từng lớp vàng son quá khứ, chỉ cần nhìn xuống ngay phía dưới chân mình.

Ý thức nâng niu và tôn trọng quá khứ cũng thể hiện trong cách biến mọi di sản kiến trúc, dù đã hoang tàn đổ nát hay vẫn còn trơ gan cùng tuế nguyệt qua bao vật đổi sao dời trở nên hoà hợp, đồng điệu tuyệt đối với cảnh quan hiện đại, sống động hôm nay. Thay vì phá bỏ hoặc làm mới, người Athens biến chúng trở thành một mảnh ghép hoàn hảo, một điểm nhấn vô giá cho bức tranh cảnh quan kiến trúc. Thay vì phủ nhận cái cũ, họ thổi hồn, mang đến cho chúng một công năng và một giá trị thẩm mỹ mới mẻ.

Tôi đã say sưa ngắm nghía không biết chán một cái lô cốt nhỏ được xây dựng cả thiên niên kỷ trước nằm án ngữ ngay mặt tiền và trở thành một bộ phận trang trí đầy ấn tượng cho một khách sạn năm sao. Tôi đã thực sự phấn khích khi một nhà nguyện cổ kính trở thành tiền cảnh tuyệt đẹp cho những tòa cao ốc kiêu hãnh khoe vẻ hiện đại trong ánh hoàng hôn tím sẫm. Những đầu tượng đắp nổi tái hiện hình tượng các vị thần trở thành điểm nhấn trang trí nơi cửa ra vào. Và một bức tượng thần Trí tuệ trầm ngâm ngó đầu nhìn ra từ một ban công bên đường sẽ khiến bạn bật cười thích thú.  

Chỉ có ở Athens, mọi cặp phạm trù tưởng như đối nghịch mới có thể cùng tồn tại, cùng nâng đỡ giá trị của nhau. Đền đài cổ xưa phô bày vẻ đẹp bên những bức tranh graffiti phá cách, cao ốc vững chãi làm nền cho cổng vòm thanh mảnh. Di chỉ lổng chổng cột kèo gãy đổ ăn nhập tuyệt đối với sân vận động sức chứa vài chục nghìn người, với quảng trường Lập hiến phô bày dáng hình khoẻ khoắn. Tòa thành Acropolis vươn mình kiêu hãnh để trở thành trung tâm cho cả đô thị hiện đại vây quanh. Và bộ trang phục khá kỳ dị của evzones - những người lính canh bồng súng nghiêm trang tại Quảng trường Lập hiến hoà hợp thật thú vị với những quần áo lụng thụng mang sắc thái hip - hop, unisex của giới trẻ Hy Lạp thời đại công nghệ 4.0…Như thể không có mấy nghìn năm lịch sử ngăn cách!

Kể từ thời kỳ thành bang, Athens cùng Sparta đã trở thành hai lực lượng hùng mạnh nhất làm nên nòng cốt cho lịch sử Hy Lạp cổ đại. Được thành lập vào thế kỷ thứ VIII trước Công nguyên, trải qua nhiều lần cải cách, Athens được đánh giá là thành bang có chế độ dân chủ nhất Hy Lạp cổ đại.  Với những thành tựu phát triển tới mức cực thịnh trong mọi lĩnh vực của mình, Athens không làm hổ danh nữ thần thông thái Athena - vị thần bảo hộ mà thành bang này mang tên. Là con gái của thần Zeus - chúa tể của muôn loài và được sinh ra theo một cách thức tréo ngoe - chui ra từ đầu của chính cha mình, vị thần sở hữu trí tuệ siêu phàm này đã chiến thắng Thần Biển Poseidon ở cuộc so tài giành vị trí bảo trợ thành phố Attica mới xây dựng bằng chính cây olive giản dị.

Trong khi vị thần của đại dương tự tin dùng cây đinh ba huyền thoại để tặng cho dân chúng một dòng nước mặn chẳng thể sử dụng vào việc gì thì món quà tượng trưng cho sự thịnh vượng và trù phú, sức khoẻ và bình an của Athena đã ngay lập tức thuyết phục được số đông. Thành đô từ đó mang tên vị nữ thần bảo trợ - Athens. Còn món quà vô giá, nhành olive huyền thoại ngày ấy trở thành biểu tượng của hoà bình từ thế kỷ V trước Công nguyên, hình ảnh chim bồ câu ngậm cành olive trở về sau trận đại hồng thuỷ báo hiệu thời khắc kết thúc mọi tai ương. Olive cũng được gắn với Nữ thần Hòa bình Eirene trên đồng tiền xu cổ đại, được kết thành vòng nguyệt quế dành tặng người chiến thắng trong những cuộc đua tài Olympic đầu tiên.

Trên hành trình khám phá Athens, du khách có thể bắt gặp biểu tượng dung dị nhưng sở hữu năng lực truyền cảm hứng tích cực này ở khắp mọi nơi. Nhờ vậy, không cần phải đặt chân lên đền Parthenon - nơi  những cột trụ còn sót lại kiêu hãnh khoe vẻ vương giả trên kỳ quan kiến trúc được đánh giá là đẹp nhất thế giới, người dân Athens vẫn có thể cảm nhận vẻ đẹp trong bộ giáp trụ sáng lòa của Athena hiện diện, đồng hành và nâng đỡ đô thị này qua bao biến thiên thời cuộc. Để Athens hôm nay trở thành đại đô thị chiếm vị trí trung tâm trong đời sống xã hội - kinh tế - chính trị của đất nước Hy Lạp, để xếp hạng 29 trên thế giới căn cứ vào sức mua (Purchasing Power), để sở hữu vị trí địa chiến lược (geo - strategic) quan trọng trên phương diện hàng hải - du lịch khu vực ven bờ Địa Trung Hải.

Cũng như tôi, bạn sẽ cảm nhận rất rõ tầm vóc kỳ vĩ ấy khi đặt chân tới Athens. Mong thế. Và cũng hy vọng thế!   

• Kỳ 1: Nơi những vị thần vẫn ngự trị trên đỉnh thiêng

HỒ CÚC PHƯƠNG