Với chiều cao ấn tượng 101 mét, với mái vòm dát vàng lộng lẫy có thể nhìn thấy từ vịnh Phần Lan, Nhà thờ Chính tòa Thánh Isaac là công trình kiến trúc tôn giáo lớn thứ tư trên thế giới, chỉ xếp sau Nhà thờ St. Pedro (Rome), Nhà thờ St. Paolo (London) và Nhà thờ St. Mary (Florence). Rất nhiều mỹ từ được người đời dành tặng cho kiệt tác này, từ “viên ngọc kiến trúc - mỹ thuật” tới “bảo tàng đá quý của nước Nga”.

“Viên ngọc kiến trúc - mỹ thuật” của “Thủ đô phương Bắc”

Rất lạ là trong một thành phố mà hầu hết các tòa nhà đều không quá năm tầng như Saint Petersburg, nhà thờ Chính thống giáo với năm mái vòm cao vút này vẫn bảo đảm được vẻ tuyệt đối hài hòa với cảnh quan xung quanh, bất chấp chiều cao “khủng” 101 mét mà nó sở hữu. Được xây dựng để cung hiến cho Thánh Isaac xứ Dalmatia (vị thánh bổn mạng của Pi.e Đại đế, người sáng lập và tạo dựng hình hài cho Thủ đô phương Bắc này), Nhà thờ Thánh Isaac kết hợp nhuần nhuyễn hai phong cách kiến trúc: Tân Cổ điển muộn và Byzantine. Trong đó, Byzantine - một phong cách kiến trúc xuất phát từ Constantinopolis (Thủ đô của đế quốc Byzantine) có đặc điểm tiêu biểu là các mái vòm hình tròn và có khoảng vượt lớn; mặt bằng hình chữ nhật (Basilica), chữ thập; nội thất sử dụng nghệ thuật ghép sành sứ (mosaiac)…

Tròn bốn thập kỷ xây dựng (từ 1818 đến 1858), trên vùng đầm lầy ven biển Ban tích đã mọc lên một công trình kỳ vĩ, một biểu tượng cho sức mạnh sáng tạo của bàn tay và khối óc con người. Với một mái vòm lớn trung tâm và bốn mái vòm nhỏ vây quanh, thiết kế cả năm mái vòm đều dựa trên một cấu trúc hỗ trợ bằng gang. Chỉ riêng khâu trang trí nội thất đã kéo dài ròng rã 10 năm trời. Bốn tạ vàng ròng trộn lẫn với thủy ngân để mang lại sắc vàng đẳng cấp quý tộc cho mái vòm trung tâm, mái vòm của năm tháp chuông cùng các chi tiết trang trí cầu kỳ, tinh xảo bên trong. Đó là còn chưa kể tới một nghìn tấn đồng, 16 nghìn tấn đá hoa cương giúp công trình tạo cảm giác choáng ngợp cho mọi tín đồ, khi thấy mình trở nên quá nhỏ bé giữa không gian cầu nguyện rộng mênh mông. Các tháp chuông được bố trí tại các góc của tòa nhà chính. Được đúc từ hợp kim (đồng - thiếc - bạc), quả chuông nổi tiếng nhất - Đại hồng chung nặng khoảng 30 tấn, với hình ảnh các Nga Hoàng được chạm khắc phía trên đã được đặt ở phía Tây Bắc từ năm 1848.

Hàng hiên được trang trí với tượng của 12 vị thánh tông đồ, trong khi các thiên thần sải cánh quanh các mái vòm vương giả. Những cụm phù điêu đẹp tinh tế mang tên “Cúi lạy thần linh”, “Thánh Isaac ban phước cho Hoàng đế Theodosius”… đã mang lại vẻ lộng lẫy hút hồn cho du khách, khi rảo bước ngắm nhà thờ từ phía bên ngoài. Cũng không ai có thể bỏ qua bức tranh vòm trần lộng lẫy “Vinh danh Đức Mẹ”, bức tranh kính màu “độc nhất vô nhị tại Nga” tái hiện “Sự phục sinh của chúa Jesu” hay con lắc Foucault nổi tiếng - minh chứng cho học thuyết Copecnicus “nhưng dù sao trái đất vẫn quay”...

Ba bàn thờ bên trong được lần lượt dành để tưởng nhớ Thánh Isaac xứ Dalmatia - vị thánh tử vì đạo vĩ đại Catherine và vị công tước sùng đạo Alexander Nevsky (người đã được đặt tên cho đại lộ nổi tiếng nhất của Saint Petersburg, từng đi vào bao tác phẩm thi ca nhạc họa).

“Bảo tàng địa chất, đá quý của nước Nga”

“Đã có tới 25 nghìn cây cọc gỗ được đóng xuống để chế ngự đầm lầy, tạo một nền móng vững chắc cho công trình kỳ vĩ mọc lên, với tổng trọng lượng khó tin: 300 nghìn tấn...”

Dài 111m, rộng 97m, không gian nội thất rộng 10 767m2 của nhà thờ có sức chứa tối đa tới 14 nghìn người. Đã có tới 25 nghìn cây cọc gỗ được đóng xuống để chế ngự đầm lầy, để tạo một nền móng vững chắc cho công trình kỳ vĩ mọc lên, với tổng trọng lượng khó tin: 300 nghìn tấn. Người ta cũng phải áp dụng một phương pháp mới, để dựng lên những hàng cột khổng lồ bao quanh bốn mặt, với trọng lượng một cây cột từ 64 tới 114 tấn. Nguyên liệu đá granite được chuyên chở từ vịnh Phần Lan, một hành trình được mô tả là “hết sức nặng nhọc và vô cùng nguy hiểm”. Và các cột đá nguyên khối hoành tráng này được dựng nên từ năm 1830, chỉ trông chờ vào sức người, trước khi những bức tường của nhà thờ thành hình. Chi phí xây dựng đã đội lên một con số không tưởng vào thời kỳ đó, khoảng một triệu ruble vàng.

Đã có hai trăm họa sĩ xuất sắc nhất của Nga nửa đầu thế kỷ XIX đã được lựa chọn để biến không gian nhà thờ trở thành một bảo tàng mỹ thuật giá trị. Và từ nội lực sáng tạo không ngừng nghỉ, hàng trăm bức tranh ghép từ những mảnh đá tự nhiên bằng nghệ thuật mosaiac, với hơn hai nghìn sắc màu đã thành hình. Tổng diện tích của các bức tranh tường, tranh trên nóc vòm cùng các chi tiết trang trí đã lên tới con số 65.000m2. Và chúng được tạo nên từ khoảng 20 loại đá trang trí, từ malachite, ngọc lưu ly tới prophyry.

Không ngoa khi gọi Nhà thờ Thánh Isaac là “bảo tàng đá quý”, “bảo tàng địa chất” của nước Nga. Bởi lang thang trong thánh đường kỳ vĩ này, du khách sẽ thấy 43 loại đá quý hiếm, có giá trị cao đều hiện diện đầy đủ. Tường bên trong và sàn lát đá cẩm thạch đến từ Nga - Ý và Pháp. Đá cẩm thạch trắng, với các họa tiết trang trí bằng cẩm thạch vàng và xanh lá cây, ngọc thạch mang lại vẻ sang trọng cho các bức tường bên ngoài. Tầng đế của nhà thờ được ốp đá hoa cương. Các bức tường - đôi khi dày tới vài mét - được ốp cẩm thạch xám.

Lịch sử nhà thờ đã từng đi qua nhiều mốc thăng trầm. Công trình này từng bị hư hỏng nặng trong thời gian chiến tranh chống phát xít Đức và được tu sửa lại vào cuối những năm 1950. Từng bị tách khỏi chức năng tôn giáo và biến thành Bảo tàng lịch sử tôn giáo trong thời kỳ nước Xô Viết, nhà thờ Thánh Isaac chỉ được tổ chức thánh lễ trở lại vào năm 1991, khi thành trì của CNXH tan rã tại đây.

Nếu may mắn và có đủ thời gian, du khách có thể leo cầu thang lên với khoảng sân nhỏ cao 43 mét trên nóc nhà thờ. Từ đây có thể thu gọn vào tầm mắt vẻ diễm lệ của cả cố đô cổ kính hơn 300 tuổi Saint Peterburg hờ hững trải dài bên dưới. Đừng bỏ lỡ cơ hội ngàn năm có một ấy nhé!

Hồ Cúc Phương